در 30 كیلومتری شهر مراغه و درانتهای جاده توریستی علویان روستای زیبا ودیدنی یای شهری قرار دارد.
در زمانهای گذشته تا زمانیكه جاده ماشین رو به این روستا كشیده نشده بودكلیه ساختمانها و اماكن آن از جنس سنگ بوده و یكپارچگی مصالح و فرم ساختمانها چشم انداز بسیار زیبایی را در كنار دره ای سر سبز وزیبا و مناظر بكر و كوههای اطراف آن فراهم مینمود.
یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست. وبراساس سرشماری مرکز آمارایران در سال 1390، جمعیت آن 1935نفر ودارای 509خانوار بودهاست.این روستا بدلیل همجوار بودن با منطقه فسیلی مراغه اهمیت زیادی پیدا کردهاست.این منطقه از نظر تولید سیب یکی از بهترین تولیدکنندگان در شهرستان مراغه است.
معرفی روستا به لحاظ موقعیت جغرافیایی
روستای قرطاول از نظر تقسیمات كشوری یكی از 26 روستای دهستان سراجوی شمالی از بخش مركزی شهرستان مراغه است كه در فاصله 28 كیلومتری از مراغه و 80 كیلومتری هشترود قرار گرفته است. در فاصله حدود 16 كیلومتری جاده مراغه- هشترود (غرب به شرق) جاده ای فرعی به سمت شمال ما را به طرف منطقه مورد مطالعه می برد. از این جاده، در حدود 6/9 كیلومتر بعد پس از عبور از روستای كهجوق و مغانجیق به روستای مورد مطالعه. قرطاول می رسیم كه در 7 27 ّْ37 تا 16 27 ْ37 طول شرقی و 30 23 ْ46 تا 42 23 ْ46 عرض شمالی قرار گرفته است. فاصله آن از روستاهای اطراف خود به ترتیب شلیلوند 2 كیلومتر، مغانجیق 7 كیلومتر، كهلان 4 كیلومتر از طریق جاده آسفالته می باشد.
شناخت و بررسی علل پیدایش روستا
در پیدایش روستاها عوامل طبیعی و عوامل انسانی موثر بوده و هر یك از آنها به عوامل فرعی تقسیم می شوند.
در این روستا عوامل طبیعی از جمله آب و خاك كافی و مناسب دلایلی برای پیدایش روستا بوده اند. همچنین وجودرودخانه مغانجیق چای در نزدیكی روستا عامل مهم دیگر است. این رودخانه از رودخانه های دائمی بوده و در فصول كشاورزی یكی از منابع مهم تامین آب كشاورزی روستاهای حوزه نفوذ وخود روستای قرطاول می باشد.
باغداری
باغداری در این روستا به عنوان مكمل فعالیت در كنار زراعت صورت می گیرد و در این روستا 160 هكتار باغ سیب وجود دارد كه سالانه 4000 تن محصول دارد و بالطبع محصول مذكور جنبه صادراتی داشته و درآمد ناخالص آن برای زارعین 72000000000 ریال و سهم سرانه 4 میلیون تومان است. با توجه به فعالیت های زراعی و باغی در روستا سهم سرانه سالیانه هر زارع از محصولات زراعی و باغی 51955555 ریال می باشد.
زراعت
در روستای قرطاول در امر زراعت 180 نفر كه 35/34 درصد شاغلین را شامل می گردد اشتغال دارند. این روستا به لحاظ وقوع در كنار مغانجیق چای از یك طرف و از طرف دیگر در كنار ارتفاعات، دارای اراضی دیم و آبی می باشد و عمدتاً اراضی آن به صورت دیم كشت می گردد. محصولات عمده زراعی آن به ترتیب سطوح زیركشت آنها گندم، نخود، جو، یونجه و سیب زمینی است كه در آن گندم دیم با 1120 هكتار بیشترین و سیب زمینی با 17 هكتار كمترین سطوح زیركشت را بخوداختصاص داده اند. درآمد ناخالص آن 2152000000 ریال و دارای سهم سرانه هر زارع 11955555 ریال است. قابل ذكر اینكه علاوه بر اراضی فوق 10100 هكتار سالیانه در این روستا به آیش گذاشته می شود.
براساس آمار خانه بهداشت،در سال 1385 از كل جمعیت 1737 نفری روستای قرطاول 56/82 درصد جمعیت كه معادل 1434 نفر می باشد جمعیت دهساله و بالاتر هستند. از 1434 نفر جمعیت دهساله و بالاتر 532 نفر را جمعیت فعال اقتصادی و 902 نفر را جمعیت فعال غیراقتصادی تشكیل می دهند.
آهق یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی غربی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست.و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 1136 نفر ودارای 361خانوار بودهاست.
روستاي آهق مراغه در قسمت شمال غربي شهر مراغه قرار گرفته است جاده ارتباطي آن ازانتهاي خيابان پاسداران بعد از گذشتن از روستاي طالبخان به سمت راست پيچيده وبعداز رد شدن از روستاي خرمازد به روستاي آهق ميرسيم اهالي اين روستا مردمي خونگرم وميهمان نواز ميباشند.در فصل باردهی درختان میوه اگر از کنار باغی گذر کنی دعوت به استراحت و نوش جان کردن میوه ،مهمنان نوازی وخونگرم بودن اهالی این روستا را نشان میدهد، اهالی روستا اعتقاد عمیقی به ائمه بخصوص به امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل دارند که مراسم های گوناگون در ماه رمضان و ماه محرم نشان از این اعتقاد است . مسجد بزرگ و تازه احداث جامع آهق چشم هر بیننده ای را به خود خیره میکند که با معماری زیبا در حال اتمام میباشد. اين روستا هرساله عده ي زيادي گردشگررا كه جهت تفريح به اطراف هفت چشمه سرازير ميشوند پذيرا ميشود.علاوه بر زيبائيهاي طبيعي وهفت چشمه كه يكي از مناظر ديدني اين روستا ميباشد امامزاده اي نيز در 2 كیلومتری روستای آهق واقع گرديده است و نزد اهالی به زیارتگاه (بوهلی بابا) معروف است احتمال دارد بیوك بابا بوده وبه مرور زمان به بوهلي بابا تغييرنام يافته است اما هر كسي هم كه باشد در نزد اهالی اين روستا از احترام خاصی بر خوردار است.
علویان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی غربی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست.وبراساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 2529نفر ودارای 695خانوار بودهاست.
روستای علویان در سه کیلومتری قسمت شمالی شهرستان مراغه ودر در دامنه کوه گوش تپه واقع گردیده است محل اصلی این روستا حدود ۱۰۰ سال پیش در ۲ کیلومتری غرب محل فعلی روستا و در قسمت شمال روستای نوا بوده که بدلیل وجود حیوانات موذی چون موش و مارهای خطرناک اهالی مجبور به تغییر محل روستا شدهاند.
بنا بگفته اهالی هنگامی كه علویان (اصحاب امام حسن (ع)) توسط حكومت وقت مورد تهاجم وكشتار قرار گرفتند قسمتی از آنها به ایران آمدند و در این روستا اقامت نمودند كه بدین جهت این روستا به علویان مشهور گردید.
منبع تامین معاش این روستا اغلب از کشاورزی و قالی بافی می باشد .
عمده محصولات این روستا عبارتند از :
1- آلوچه که این محصول زبانزد مردم اطراف واكناف بوده واکثر مردم این روستا را بخاطر آلوچه مرغوبش می شناسند
2- یکی دیگر از محصولات تولیدی این روستا سیب محلی یا همان سیب مشکی می باشد که این محصول نیز در سطح استان وحتی کشور دارای شهرت خاصی می باشد.
3-از دیگر محصولات این روستا می توان به آلو، زرد آلو ، شفتالو ،هلو، سیب (قرمز وسفید) ونیز محصولاتی چون گندم ،جو ،نخود ومحصولات جالیزی لوبیا ، خیار ،گوجه فرنگی و... را نام برد .
امکانات موجود در روستاعبارتند از:این روستا دارای آب برق تلفن گاز مدارس ابتدائی وراهنمائی وخانه بهداشت مسجد وحسینیه میباشد.
جاذبه های دیدنی وتاریخی :
از اماكن تفریحی وگردشگری میتوان به باغات سر سبز ودهكده توریستی علویان ودریاچه سد علویان در قسمت شمال شرق این روستا اشاره نمود.
در خصوص اماكن مذهبی باید گفت كه این روستا دو مسجد بنام مسجد جامع ومسجد امام حسین (ع) و سه حسینیه بنامهای حسینیه هیئت اكبریه علویان و حسینیه هیئت اصغریه علویان و حسینیه هیئت دردمندان سیدالشهدا علویان میباشد.
این روستا حدودا" دارای 100نفر كارمند در شهر و 100نفر بیكار و60 درصد اهالی را قشر جوان تشكیل میدهد.
نوا یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی غربی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست .و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال1390، جمعیت آن 1367 نفر ودارای 412خانوار بودهاست.
روستای نوا از مرکز شهر مراغه 3 کیلومترفاصله داشته این روستا از طرف شمال به روستای علویان از طرف جنوب به روستای طالبخان از طرف شرق به شهرستان مراغه و از طرف غرب با روستای چوان همسایه می باشد. روستای نوا دارای باغات میوه فراوان از جمله سیب ، گردو و آلوچه می باشد و می توان گفت میوه آلوچه این روستا از شهرت خوبی برخوردار است . شغل اصلی ساکنین روستا کشاورزی است و در آمد اهالی نیز از این طریق می باشد. وجود بیمارستان 96 تختخوابی امیرالمومنین در این روستا باعث رونق خاصی به روستا از نظر مراجعات و تردد شده است
شلیلوند یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست.و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390،جمعیت آن 1114 نفر ودارای 278خانوار بودهاست.
این روستا از روستاهای تاریخی شهرستان مراغه میباشد. این روستا دارای منابع غنی فسیلی است. این منابع بقدری غنی و زیاد است که حتی دربعضی از درههای کم عمق نیز استخوانهای بیرون آمده از دیوارهها کاملا مشهود میباشند. با توجه به فسیلهای کشف شده برخی از محققان معتقدند در عصر دایناسورها این موجودات در این روستا هم زندگی میکردهاند.
اهالی روستا به دو طایفه تقسیم شدهاند که یکی از این طوایف از ایل بزرگ «قاراچورلو» هستند و هنوز هم آنها را با نام «قاراچورلوها» خطاب میکنند. شغل اهالی روستا بیشتر کشاورزی است و درختان سیب زرد الو گردو و الوچه در باغات این روستا وجود دارد گل محمدی که در باغات این روستا وجود دارد از شهرت فراوانی برخوردار است.
روستاي آغاجري یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شده است . و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 563 نفر ودارای 154خانوار بودهاست.
این روستا درفاصله 24كیلومتری مراغه و در دره رودخانه مردق كه یكی از زیباترین وباصفا ترین دره های مراغه می باشد واقع شده است وراه ارتباطی آن آسفالته ودر مسیر كوه سهند می باشد اكثر مردم آن به شغل كشاورزی مشغول وبه پرورش درختان سیب وسایر میوه جات می پردازند .این روستا یكی از صادركنندگان سیب مراغه بشمار می رود دراین روستا علاوه برمناظر زیبای طبیعی زیارتگاهی نیز وجود دارد واهالی احترام خاصی به آن دارند در این زیارتگاه باتوجه به تابلوی سردر آن بنت حضرت موسی ابن جعفر خانم ام الكلثوم مدفون میباشد . اهالی این روستا در موقع بازدید ما از امامزاده جهازیه ای را برای یكی از افراد مستمند تهیه نموده بودند وما نیزگرفتن عكسی از آن را خالی از لطف ندیدیم.
بنا به تحقیق جناب ستار نژاد این روستا یکی از روستاهای مهم و تاریخی شهرستان مراغه است که تحقیقات نشان از آن دارد که روستای آغاجری یکی از طوایف مهم در دوره صفوی بوده که ردپاهای از این طایفه مهم آغاجری که امروزه در لرستان و کهگیلویه قابل مشاهده است محسوب می شود. در کتاب سفرنامه تاریخی لرستان چنین آمده است: طوایف این منطقه از سه طایفه بزرگ بنامهای آغاجری، باوی و جاکی تشکیل شدند به نظر می رسد طایفه آغاجری در دوره صفویه به این منطقه مهاجرت کردند(ص 24، 1362). و در تاریخ منتظم ناصری نیز از طایفهآغاجری مطالبی اشاره شده است. در مقاله جناب آقای دکتر خالقی مقدم اشاره شده که آغاجری در منطقه قبچاق و در کنار رود ولگا زندگی می کردند که بعدها به ایران مهاجرت کردند.
طایفه ای از آنها را امروزه در مراغه می توان مشاهده کرد. قومی که در کتب فراوانی از آنها نام برده شده و از دلاوریهای آنها بسیار یاد شده.
در مورد وجه تسمیه آغاجری در کتب مختلف چنین آمده است:
در فرهنگ آذربایجانی فارسی(ترکی) تالیف بهزاد بهزادی، انتشارات فرهنگ معاصر، چ2 1382 ص 102
در " فرهنگ لغات فارسی- انگلیسی ترکی استانبولی رهنما"، تالیف دکتر قدیر گلکاریان، انتشارات رهنما، چاپ اول 1380صفحه 33برای معادل ترکی و انگلیسی آغا چنین آمده است:
آغا –
Bey, beyefendi
Eunuch( fem. of آقا used in : آغاانیس
در این کتاب " آغا" در ترکی به " بای" و " بای افندی" ترجمه شده،بای لقب بزرگان یا نوعی مقام برای بزرگان است. همچنین به " بای افندی"نیز ترجمه کرده که تاکیدی بر بزرگی " آغا" میباشد.
کتاب؛ پیوستگی قومی و تاریخی اوغوز- ایل قشقائی ایران، قبیله (قایی – قشقائی)، پژوهش و گردآوری حسین جِدی(بایات)، انتشارات نوید شیراز، چاپ اول 1378 بخوبی موضوع را نشان میدهد و آنرا هم " آغاج یئرلی"و " آغاجئرلی" نوشته است
سعید ستارنژاد دانش آموخته کارشناسی باستان شناسی از دانشگاه سراسری محقق اردبیل
چکان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست. و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 1120 نفر ودارای 302خانوار بودهاست.
موقعیت و تاریخچه
روستای چکان با مختصات جغرافیایی 46 درجه و 19 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 21 دقیقه عرض شمالی، در 5 کیلومتری جنوب شرقی مراغه قرار دارد. این روستا از جنوب شرقی به تپه الش محدود میشود. ارتفاع این روستا از سطح دریا 1560 متر است و در دره استقرار یافته است. روستای چکان اقلیمی کوهستانی دارد و آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در زمستان سرد است.
بررسیهای میدانی و شواهد موجود نشان میدهد که روستای چکان از قدمت و پیشینة غنی تاریخی برخوردار است. در روستا امامزادهای وجود دارد که قدمت آن به دورة ایلخانیان میرسد.
مردم روستای چکان به زبان آذری سخن میگویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
الگوی معیشت و سکونت
مردم این روستا عمدتاً به فعالیتهای زراعی و دامداری اشتغال دارند و برخی نیز در بخش خدمات و تولید صنایع دستی فعالیت میکنند. محصولات عمدة زراعی روستا مشتمل بر گندم و جو است و محصولات دامی روستا شامل فرآوردههای لبنی، گوشت و پشم است. گردو، بادام، فندق، زردآلو، گوجه سبز و سیب، مهمترین محصولات باغی روستا محسوب میشوند. صنایع دستی روستا شامل بافت قالی، گلیم و حوله میباشد، که علاوه بر مصرف خانوارهای روستایی در بازارهای محلی نیز عرضه میشود.
روستای چکان در یک محدوده کوهستانی و در دره استقرار یافته و دارای بافت مسکونی متمرکز است. معماری خانههای روستاییان تحت تأثیر شرایط اقلیمی، نوع معیشت و فعالیتهای اقتصادی افراد شکل گرفته و فضایابی شدهاند.
در طراحی و ساخت خانهها علاوه بر اتاق، مطبخ، سرویس بهداشتی و سایر فضاهای مشترک، محلی برای نگهداری غلات و حبوبات و انبار علوفه و مکانی برای نگهداری ابزارآلات کشاورزی در نظر گرفته شده است.
مصالح به کار رفته در ساختمانهای قدیمی روستا شامل، تیرهای چوبی، سنگ، خشت و گل میباشد. امروزه برای ساخت خانههای جدید از مصالحی مانند آهن، سیمان، بتن، گچ و مانند آن استفاده میشود.
جاذبههای گردشگری
روستای چکان در درهای خوش آب و هوا و در دامنة جنوبی کوهستان سر به فلک کشیده و باشکوه سهند استقرار یافته است. وجود درختان بلند قامت گردو، بادام، فندق و باغهای میوه و طبیعت بکر با چشمهساران و آبشارهای زیبا، این روستا را در شمار یکی از دیدنیترین روستاهای آذربایجان شرقی قرار داده است.
هوای پاک و سالم، مراتع غنی و حاصلخیز و مزارع سرسبز به ویژه در بهار و تابستان هر انسانی را به ذوق میآورد. شیرین بیان، آویشن، مرزة کوهی، پونه و گون که از جمله گیاهان دارویی هستند، در اطراف روستا به وفور یافت میشوند. یکی از بلندترین کوههای آذربایجان و مهمترین کوه آتشفشانی خاموش ایران کوهستان سهند است. ارتفاعات قلل سهند از 3200 متر بیشتر است و روستا چکان که در دامنه سهند قرار دارد محل مناسبی برای صعود به این قلههاست.
درههای خوش آب و هوای سهند با مراتع سرسبز و حاصلخیز، چمنزارها و گلهای وحشی زیبا به ویژه در بهار و تابستان گردشگران زیادی را پذیرا میشود. این کوهستان و درههای زیبای آن در بهار به گلزاری بیبدیل تبدیل میشود.
یای شهری یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی غربی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست. و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 392 نفر ودارای 86خانوار بوده كه از 200 نفر مرد و 193 نفر زن تشكيل شده است.
روستای یای شهری در دامنه سرسبز کوه سهند و در امتداد رودخانه همیشه خروشان "صوفی چای" در حد فاصل 27 كيلومتري شهر مراغه واقع شده است . كليه ساختمانها و اماكن آن از جنس سنگ بوده و يكپارچگي مصالح و فرم ساختمانها چشم انداز بسيار زيبايي را در كنار دره هاي سر سبز وزيبا و مناظر بكر و كوههاي اطراف آن فراهم نموده است .
این روستا به لحاظ واقع شدن در منطقه توریستی و پتانسیل گردشگری و همچنین آب و هوای خوب و طبیعت سرسبز آن از اهمیت ویژه ای در شهرستان مراغه برخوردار است . بدین جهت پذیرای گردشگران و میهمانان از شهرهای همجوار جهت استراحت و گردشگری در فصلهای بهار، تابستان، پائیز شده است.
مردم این روستا به کار کشاورزی،باغداری،دامداری و از همه مهمتر پرورش زنبور عسل مشغول می باشند. وجود باغات و کارخانه شیرپز،سبب توجه تاجرین و صادر کنندگان محصولات کشاورزی را به خود جلب نموده و باعث حضور آنها در فصل بهار ، تابستان و پائیز جهت خریداری این محصولات در این منطقه شده است.تولید عسل طبیعی در این منطقه باعث رونق اقتصادی و صادرات این محصول به شهرهای همجوار شده است.
به لحاظ نزديكي اين روستا به سر چشمه هاي صوفي چاي و فراوانی ماهي قزل آلا امكان صيد براي علاقه مندان به ماهيگيري نیز وجود دارد.
قدمت و تــــــــــاریخ روستای یارشهــــــری- یای شهری ( دهکده سنگی)
بنا به گفته ريش سفيدان و نقل وقول آنها از پدران و نياکان در قديم اين روستا شهر بوده است که در منطقه ای از روستا که به مهردار معروف است ساکن بودند که در جريان يکي از بلايای طبيعي بکلی ويران شده است .
آثار تاريخی
«قبرستان تپه سی : موقعيت جغرافيايی:دهستان سراجوی غربی ، روستای يای شهری، با قدمت هزاره 5 و 4 قبل از ميلاد و به شماره 21086»، در فهرست آثار ملی ايران به ثبت رسيده است .
«تپه صادق دوزی: به موقعيت جغرافيايی، دهستان سراجوی غربی، روستای يای شهری، با قدمت هزاره 1و2 ق . م و به شماره 22262» در فهرست آثار ملی ايران به ثبت رسيده است .
کهجوق یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شده است. و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 1449 نفر ودارای 402خانوار بوده است.
روستای کهجوق 20 کیلومتر از مراغه فاصله داشته که درکتب قدیم پهلوی از منطقه ای در این مکان با عنوان گهیرک کهل( قصر زیر زمینی)یاد می شود که با گذشت زمان و تغییرتلفظ در ترکی امروزه اهالی آن را قیرخ کوهول می نامند و اشتباها بعضی ها انرا چهل غار معنی می کنند یکی از زیباترین و ناشناخته ترین غارهای دست ساز می باشد
گشایش یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست. و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 110 نفر ودارای 30خانوار بودهاست.
قرهناز سفلی یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان قرهناز بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شده است.و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390،جمعیت آن 82 نفر ودارای 27خانوار بودهاست.
اکیس یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان قرهناز بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست.و براساس سرشماری مرکز آمارایران درسال 1390، جمعیت آن 595 نفر ودارای 166خانوار بودهاست.
این روستای بسیار زیبا در دل طبیعت زیبای کوهستانی در 16 کیلو متری جنوب غربی مراغه با آب وهوای معتدل واقع شده است و دارای 135 خانوار وحدود 650 نفر جمعیت و381 هکتار اراضی مزروعی زیر کشت می باشد. انواع انگور، گردو، بادام، آلوچه، زردآلو و بسیاری از انواع میوه های کوهستانی در حد نیاز مردم خود روستا در این منطقه کشت می شود وبیشترین محصولی که به فروش می رسد انگور می باشد.
عمده کار اهالی روستا کشاورزی، دامداری (گاو، گاومیش، گوسفند وبز)وقالی بافی می باشد.
دامداری، دامپروری، پرورش مرغ، بوقلمون و اردک خانگی در هر خانواده این روستا در کنار کار کشاورزی وجود داردو علاوه بر آن غلات وحبوبات ومحصولات جالیزی از محصولات دیگر این روستا میباشد تا چند سال پیش بیشتر ساکنین این روستا قالی بافی نیز می کردند و در حال حاضر در سال 1390 تعدادی انگشت شمار از طریق قالی امرار و معاش می نمایند.
این روستا در یکی از مسیرهای جاده مراغه به ملکان واقع شده و تابه حال توانسته طبیعت و بافت زیبای قدیمی و طبیعت خودش را حفظ نماید در مقابل این روستا در ضلع جنوبی آبادی دو کوه مرتفع بسیار زیبایی بنامهای کوه اکیس و کوه دیزج قرار دارند که هر روز موقع طلوع آفتاب جلو طلوع خورشید را می گیرند و تا یکساعت دیرتر از سایر مناطق اطراف این آبادی نور خورشید به خود روستا می رسد .
در پشت این کوهها منطقه بسیار زیبای کوهستانی دور از دسترس مردم و غیر قابل دسترس برای شهریان و تفریح کنندگان وجود دارد که منطقه وسیع و حفاظت شده طبیعی می باشد که مانند بهشت زیبا و دستخورده (از نظر گیاهی و هم جانوری) باقی مانده است فقط امکان رفتن گله های گوسفند از دامنه کوههاو به اطراف آن امکانپذیر می باشد که آنهم چوپانهای آبادی بدلیل طبیعت وحشی و حمله گرگها خیلی کم و بندرت گوسفندان خود را برای چرا به این مناطق می برند. و زمینهای زراعی و قابل کشت در این کوهها و فاصله بین آنها وجود ندارد و تنها در ضلع های شمالی و شرقی و غربی آبادی کشت و دامداری صورت می گیرد.
مناطق حفاظت شده طبیعی روستا دارای چشمه های سرسبز زیاد جنگلی متعددی در میان دره هایی مانند سیلمان دره سی، شرشر (دارای زیباترین آبشار)، گاومیش اولن، کاوارلی داش، گن دره، قوزِی داغی، قلعه باستانی دختران(قزلار قلعه سی) ، کوههای بسیار زیبای لیلی داغی و ... و دارای گردنه ها و صخره های خیلی زیبا با بهترین و زیباترین جلوه های طبیعت که در خود گنجانده است که فقط کوهنوردان و برای افراد جوان و ورزیده امکان مسافرت و طی این مسیرها امکانپذیر می باشد انواع گوناگون از پرندگان مثل عقاب، شاهین، لاشخور، قرقی، دو گونه از کبک ها، انواع گوناگون از سار و بلبل ها و مرغ عشق و ... و انواع مختلف از جانوران مثل گرگها، خرس، آهو (بعلت شکار منقرض شده)، شغال، روباره، خرگوش و ... و گونه هایی بسیار زیبا از خزندگان مثل انواع گوناگونی از مارهای بسیار سمی و خطرناک (افعی، زنگی، خالدار، تنبل،...)، مارمولک ها، آفتابپرست هاو ... در این منطقه بکر و زیبا زندگی می کنند.
راههای عادی و ماشین رو اصلا در این مناطق وجود ندارد و کل مسیرها باید با کوه پیمایی رد شود. انواع گوناگون از درخت ها و گل های وحشی و گیاهان دارویی در این کوهها و دره ها وجود دارند موقع بهار و تابستان جلوه بهشت در این مناطق وجود دارد و موقع زمستان امکان تردد در این کوهها وجود ندارد موقع زمستان عبور ازاین منطقه بسیار خطرناک می باشد هر رهگذری موقع زمستان توسط گرگها شکار خواهد شد.در کل صخره های کوهها لونه های بزرگ و زیادی از گرگها وجود دارد.
اکیس یکی از روستاهای شهرستان مراغه و دارای سابقه کهن تاریخی بسیار قدیمی می باشد
بنابه گفته ریش سفیدان و بنا به نقل قول از پدران ونیاکان در قدیم جنگ های بسیاری در این منطقه رخ داده است و دارای آثار بسیار تاریخی در اطراف آبادی می باشد و سابقااین روستا شهر بوده است که در اثر جنگی که در این شهر رخ داده است کلا ویران شده است و در کوه جندالی داغ (کوه پیراهن های کهنه و مندرس) که پیراهن های کهنه و مندرس که در اثر حفاریها و فرسایش خاک در این مکانها در طول تاریخ پدیدار شده است. منطقه بزرگی در پشت این کوه(جندالی داغ) موجود است که نشانی از شهر بودن و آثار جنگی وحشیانه بوده است در بالای کوه گونی محل استقرار نیروهای رزمی بوده است که دید وسیع و کنترلی بسیار راحت بر منطقه دارد.
امیر یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان قرهناز بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست. و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390،جمعیت آن 188 نفر ودارای 56خانوار بودهاست.
اسفستانج یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی غربی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست.و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390،جمعیت آن 460 نفر ودارای 123خانوار بودهاست.
ورجوی یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان قرهناز بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شدهاست. این روستا، مرکز دهستان قرهناز میباشد. این روستا، مرکز دهستان قرهناز میباشد.و براساس سرشماری مرکز آمارایران در سال 1390، جمعیت آن 3286 نفر ودارای 1001خانوار بودهاست. روستاي ورجوي در 5کیلو متری جنوب شهر مراغه با باغ های انگور و بادام و میوه های تازه كه تابش نور خورشید بر فراز آن تازگی خاصی به آن می افزاید وبه روح هر انسان پژمرده ای طراوت لطیفی می بخشد . ازجمله مناطق دیدنی این روستا میتوان به معبدبزرگ مهر، حمام قدیمی قاجاریه ، وچشمه همیشه جاری ورجوی اشاره کرد.این روستای بزرگ یکی از صادرکننده های بزرگ محصولات کشاورزی منطقه ای به حساب می آید مهمترین محصول این روستا که در استان واقعا بی نظیر است میوه انگور می باشد در این روستا نزدیک به ۳۵ - الی ۴۰ نوع انگور مختلف یافت می شود.
بنابه آمار دهیاری، این روستا دارای 54 هکتار مساحت می باشد مردم این روستا درجنگ تحمیلی 53 نفرشهید تقدیم اسلام نمودند.
تحقيق و بررسي مشخصات معماري حــمام ورجوی
حدوداً به دوره قاجاريه يعني بسالهاي 1100 به بعد بر مي گردد كه با همكاري اهالي روستاي آن زمان و توسط معمار تبريزي كه اسمش مشخص نيست ساخته شده كه نسبت به بناهاي دوره قاجاريه از شاخص هاي بارزي برخوردار است از جمله ويژگي هاي شاخصي ويژگي هاي شاخصي كه اين حمام داراست استفاده از انواع طاقها و قوسهاست و ستون هي منفرد بوده و طوري طراحي كرده اند كه طاق ها روي ديوار ها كه نقش ستون دار نوشته اند و شكل هندسي فضاي رخت كن و گرماخانه را صليبي در آورده اند كه در دوره خود بي نظير است از نظر اقتصادي اگر توجه كنيم همه مصالح اين بنا بوم آور و از نزديكترين مكان گرد آوري شده اند و از نظر فرهنگي اگر برسي كنيم مي بينيم تمام اعتقادات مذهبي و قومي و طبقاتي را رعايت كرده اند از جمله شيوه معماري و طاق هاي كه استفاده كرده اند و نيز با اينكه چشمه در نزديكي حمام قرار داشته با اين همه چاهي جداگانه براي انجام اعمال طهارت (وضو – غسل) كنده بودند كه به اعتقاد ديني آب چشمه را چون براي آشاميدن عموم استفاده مي شد .
.
.
توضيح بنا
در اين بنا شرايط اقليمي منطقه يك منطقه سردسير را كاملاً رعايت كرده اند مصالح كار شده در اين بنا : سنگ لاشه ،آجر ، آهك ، ملات ساروج ، قير و اندود براي عايق كاري – وبه گفته ريش سفيدان اهالي روستا براي اجراي طاق ها از زرده تخم مرغ استفاده كرده اند.
تا ارتفاع سه متري ديوارهاي كناري و تا ارتفاع 190سانتي متري ديوارهاي داخلي و نيز كف بنا تماماً از سنگ كار شده و با قیرعايق كاري كرده اند و ديوارهاي بيروني و طاق ها را از آجر كار كرده اند .
اين بنا كاملا در دل خاك فرو رفته و فقط گنبد و ديوارهاي كناري تا دو متر بالا رفته كه ديوارهاي كناري بيرون بيشتر براي محصور كردن بنا كار شده اند . از فضاي بيروني كه وارد فضاي داخلي مي شويم پنج پله تا هشتي (ورودي) مي خورد و از هشتي تا رختكن سه پله و از رختكن تا ميان درب دو پله و كف گرمخانه و ميان در تقريباً هم سطح اند بطوري كه هشتي از همه فضاها بالاتر و گرمخانه از همه فضا ها پايين تر است كه اين بدليل تبادل حرارتي و خنكي در تابستان و زمستا بوده و ميان در آن به شكل مارپيچ است كه دماي هواي آن از گرمخانه نسبتاً خنكتر و از رختكن نسبتاً گرمتر بوده كه اين باعث مي شد از فضاي گرم گرمخانه مستقيماً وارد فضاي سرد نشوند يا بر عكس از هواي سرد مستقيم وارد هواي گرم نشوند.
در وسط رختكن حوض آبي قرار داشته و نيز در كف آن استخري به اندازه 2*2 به عمق يك متر كه با آب و لرم و نسبتاً سرد پر مي كردند تا بعد از استحمام و قبل از اينكه وارد رختكن شوند با كاسه از آب آن بر سر و بدن خود مي ريختند تا دماي بدنشان متناسب با دماي فضاي رختكن باشد و وجود حوض ها وسط رختكن نيز براي ايجاد خنكي در تابستان و چ.ن زير نور گيرها قرار داشته ايجاد روشنا ئي بيشتر مي كرد.
اين حمام داراي سه خزنه بوده كه آب آنها از آب چشمه و چاهي كه كنده بودند تأ ميين مي شد و از آب خزانه گرم و لرم براي استفاده در ديگر فضاها بوسيلهد لوله هاي سفالي از داخل ديوارها به گرمخانه وديگر فضاها انتقال مي دادند.
كه بعد ها سيستم لوله كشي آن عوض شد و از استفاده مستقيم آب خزانه ها به علت غير بهداشتي بودن جلوگيري كرده اند و فضاي گرمخانه را بصورت نمره تقسيم بندي كرده اند . از طريق گربه روهايي كه در زير قسمت گرمخانه تعبير كرده اند به كف گرمخانه هدايت مي كردند و آتش به تمام كف گرمخانه نفوذ مي كرد و دود اضافي آن از طريق دودكش هايي كه در وسط ديوارها تعبير كردهاند به بيرون انتقال مي يافت و گربه روها به ارتفاع 90 سانتي متر و به عرض 80سانتيمتر با آجر كار شده تا هم گرما خوب هدايت شود و هم دوده هاي بجا مانده به آساني پاك شوند . سوخت موتور كم و هزينه بر بودن از چوب ودر 70 تا 80 سال اخير از گازوئيل استفاده مي كردند.
اين بنا در كنار مسجد واقع شده كه در قديم حمام را جاي مقدسي مي شمردند و مراسمات زيبايي را مثل حنابندان و عروسي را در حمام انجام ميدادند و ملاحظاتي نيز جهت استفاده مردان و زنان داشتند بطوري كه از ساعت 4 بعد از ظهر تا ساعت 9 شب و همچنين از اذان صبح تا طلوع خورشيد براي آقايان و از طلوع خورشيد تا ساعت 4 بعد از ظهر براي خانم ها بوده و نيز در ماه مبارك رمضان حمام شبانه روز براي عموم باز بوده است و در زمان قديم چون اعيان نيز در حمام عمومي استحمام مي كزدند و خود را از مردم جدا نمي كردند براي آنها جاي خصوصي در سمت راست گرمخانه اختصاص مي دادند كه داراي خزانه دستك بود يعني آب ريخته مي شد و با دست از آن به روي خود مي ريختند.
اين مطالب در مورخه 25/8/1385 براساس گفته هاي ريش سفيدان ورأوي و نديده حاج ميرزا بنام محمد پروين توسط آقاي علي اكرمي آذر ورجوي تهيه و تنظيم گرديده است.
منطقه فسیلی مراغه یكی از منحصر به فردترین مناطق فسیلی جهان است كه فسیل های متنوعی از پستانداران منقرض شده را در خود جای داده است. این منطقه از سالیان بسیار دور مورد توجه فسیل شناسان، دیرین شناسان و زمین شناسان داخلی و خارجی بوده است و در مراحل مختلف كاوش های فسیل شناسی، فسیل های ارزشمند و منحصر به فردی از این منطقه یافت شده است. از این رو این منطقه با اتفاق نظر بسیاری از زمین شناسان، «بهشت فسیلی ایران» نامیده شده است. «منطقه فسیلی مراغه» دارای گسترش زیادی از اطراف مراغه و جنوب كوهستان سهند تا تبریز، میانه، ورزقان و بستان آباد است. وسعت این منطقه به 40 هزار هكتار می رسد كه مساحتی برابر 1026 هكتار آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان «اثر طبیعی- ملی فسیلی مراغه» حفاظت می شود. همچنین وظیفه قانونی حفظ، اكتشاف و استخراج فسیل مهره داران ایران با این سازمان است.
مراغه با توجه به غنای گونه ای فسیل مهره داران یافت شده، یكی از پنج منطقه مهم فسیل دار جهان محسوب می شود. این منطقه در وسعتی برابر 300 كیلومتر در امتداد شمال به جنوب و 500 كیلومتر در مسیر شرق به غرب گسترش دارد كه لایه های فسیل دار و استخوان دار آن مربوط به اواخر دوران سوم زمین شناسی است. منطقه فسیلی مراغه، خاستگاه پستانداران گوشتخوار و علفخوار 5/12 میلیون سال پیش است و از غنی ترین مجموعه فسیلی جهان به شمار می رود. توالی سازند مراغه حاصل ته نشینی رسوبات رودخانه ای، مردابی، دریاچه ای و دشت سیلابی است و با توجه به مجموعه فسیلی یافت شده و مقایسه آنها با فسیل های یافت شده در دیگر مناطق جهان، سن 5/12 تا 5/7 میلیون سال را می توان برای تشكیل رسوبات و فسیل های منطقه در نظر گرفت.
تنوع جانوری منطقه فسیلی مراغه
جوامع جانوری فسیل شده مراغه، از پستانداران اكوسیستم های استپی و علفزاری بوده و فسیل های یافت شده در آن شامل انواع آنتیلوپ و گاوسانان، زرافه، گربه ها و ببر دندان خنجری است. در این منطقه از خانواده كفتار دو جنس تشخیص داده شده و از خانواده اسب حداقل سه گونه از جنس هیپاریون در رسوبات قاره ای پلیوسن یافت شده است. منطقه فسیلی مراغه به علت داشتن فسیل علفخواران بزرگی چون ماستودونت و دینوتریوم از خانواده فیل ها، كرگدن و نخستی ها از شهرت جهانی برخوردار است. طی حفاری و مطالعات فسیل شناسی آثار فسیلی باارزشی چون فسیل عاج ماستودونت، آرواره بالایی كرگدن، جمجمه گوشتخواران، دندان و آرواره اسب ها، آرواره زرافه و فسیل دندان یك انسان ریخت اولیه كه احتمالاً از گونه «انسان راست قامت» بوده با یك میلیون سال قدمت یافت شده است. در این مطالعه كه توسط دكتر زین العابدین پورابریشمی و همكاران وی انجام شده و مقاله علمی آن در بهار 1387 در مجله علوم زمین منتشر شده است، دو گونه جدید از اسب ها شناسایی شد كه بر همین اساس سن جانوران استپی این منطقه به 5/12 تا 5/7 میلیون سال تغییر یافت. در كل، دو افق پرفسیل و دو افق كم فسیل در منطقه قابل تشخیص است. همچنین مجموعه جانوری این منطقه در میلیون ها سال پیش مشابه مجموعه جانوری ساوانای امروزی در آفریقاست. علاوه بر این یافته ها فسیل زوج سمانی مانند گراز، آهو و بز كوهی در مراغه یافت شده است. همچنین فسیل یك گونه گورخر با نام علمی Equus hemionus از مراغه گزارش شده است.
این گونه مشابه گورخر فعلی ایران است كه در آستانه انقراض قرار دارد. نكته قابل توجه این است كه نام علمی گورخر ایرانی به تازگی از Equus hemionus به Equus onager تغییر یافته است. اما برخی از محققان گورخر ایرانی فعلی را زیرگونه ای از Equus hemionus می دانند. همچنین فسیل اجداد پستاندارانی چون مورچه خوار، تنبل، گرگ، خرس و سمورسانان نیز در مراغه یافت شده است.
آتشفشان سهند، عامل حفظ فسیل ها
مطالعات انجام شده و مقایسه نمونه های یافت شده با برخی نقاط جهان نشان می دهد گونه های موجود در مراغه امروزی مربوط به عرض های جغرافیایی بالابوده اند كه به دلیل سرمای جهانی در آن به آذربایجان فعلی مهاجرت كرده اند. برخی از محققان عقیده دارند فعالیت آتشفشانی كوه سهند و انتشار گازهای سمی و گوگردی ناشی از آتشفشان باعث مرگ و میر دسته جمعی آنها شده است. در نهایت خاكستر حاصل از آتشفشان سهند باعث حفظ بقایای جانوران و فسیل های فعلی شده است. قابل ذكر است گل سنگ های دربرگیرنده فسیل ها، از نوع توف (نوعی سنگ آتشفشانی) تغییریافته هستند و حالت سفالی دارند.
تاریخچه مطالعات و ارزش های منطقه
لایه های فسیل دار مراغه، نخستین بار توسط خانیكف روسی در سال 1840 میلادی كشف شد، ولی جمع آوری و مطالعه علمی آنها در سال 1857 توسط آبیخ صورت گرفت. در سال 1884 میلادی پوهلیگ دیرین شناس اتریشی مطالعاتی در این زمینه انجام داد و در سال 1885 كتیل و رودلر لایه های فسیل دار مراغه را بررسی كردند. متاسفانه این فسیل ها امروز در موزه تاریخ طبیعی وین نگهداری می شوند. در سال 1899 گانسر حفاری های مختصری در این منطقه انجام داد كه نمونه های كشف شده توسط فورسیت مطالعه شد. در سال 1904 یك دیرین شناس فرانسوی به نام «مك كیونیم» به همراه یك گروه 12 نفری حفاری وسیعی در منطقه مراغه به ویژه در منطقه كرج آباد (كرجاوه)، نزدیك روستای مردق چای، كهجوق، شلیلوند و كرمجوان انجام داد و مطالبی را در مورد فسیل های مراغه منتشر كرد. در سال 1973 یك گروه ژاپنی با همراهی كارشناسان سازمان زمین شناسی كشور مطالعاتی را در لایه های آذرآوری سازند مراغه انجام داد. در زمینه جمع آوری فسیل مهره داران منطقه مراغه، موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست فعالیت هایی را از سال 1974 با همكاری دانشگاه UCLA و موزه لس آنجلس به سرپرستی پروفسور برنارد كمپل آغاز كرد. این گروه به مدت سه سال كار حفاری و جمع آوری فسیل ها را ادامه داد ولی پس از انقلاب اسلامی این همكاری ها خاتمه یافت. در سال 1366 نیز گزارشی با عنوان «چینه شناسی لایه های استخوان دار سازند مراغه» توسط «پرتو آذر» در سازمان زمین شناسی كشور تهیه شد.
مطالعات فسیل شناسی در این منطقه پس از 27 سال وقفه در سال 1381 توسط دفتر تنوع زیستی و ذخایر ژنتیكی سازمان حفاظت محیط زیست در وسعتی برابر هزار متر مربع در لایه های استخوان دار دوباره از سر گرفته شد. در موزه صحرایی «گرگ دره» مراغه فسیل هایی از گوشتخواران و علفخوارانی مانند گاوسانان، فیل ها، آرواره های زیرین زرافه، كرگدن و اسب به صورت طبیعی و بدون دست خوردگی نگهداری می شوند. قابل ذكر است فسیل فیل های كشف شده در منطقه فسیلی مراغه از نسل اول فیل ها هستند و این نشان می دهد حلقه اول تكامل فیل ها در این منطقه شكل گرفته است و بعد به دیگر قاره ها مهاجرت كرده اند. «فراوانی»، «گونه زایی شدید» و «تنوع گونه ای بالا» از مهم ترین ویژگی های منطقه فسیلی مراغه است. این منطقه به مطالعات پالئواكولوژی (بوم شناسی كهن) و فسیل شناسی زیادی نیاز دارد زیرا اطلاعات فعلی ما از این منطقه سطحی و مقدماتی است.
این منطقه در صورت تجهیز و توانمندسازی در آینده ای نه چندان دور می تواند به قطب علم فسیل شناسی مهره داران در آسیا و حتی جهان تبدیل شود. منطقه فسیلی مراغه همچنین می تواند به یك مركز آموزشی، مطالعاتی و تحقیقاتی تبدیل شود. «منطقه فسیلی مراغه» از غنای گونه ای و فسیلی زیادی برخوردار است و هر موزه اروپایی افتخار می كند كه نمونه هایی از منطقه را داشته باشد. اكنون نمونه هایی ارزشمند از فسیل های این منطقه در موزه های تاریخ طبیعی وین، اتریش، پاریس، لندن و لس آنجلس نگهداری می شود.
چشمهٔ معدنی گشایش در دامنهٔ کوههای مندل بسر و گشایش ودر حوالی دهکده گشایش آبهای معدنی گرمی وجود دارد که بسیار معروف میباشد و به لحاظ نزدیکی به دهکدهٔ گشایش بنام آبهای معدنی گشایش معروف گشتهاند . دهکدهٔ گشایش در ۱۴ کیلومتری جنوب شرقی مراغه واقع شدهاست و از دهکده تا چشمههای معدنی که در جنوب غربی دهکده واقع شدهاند در حدود ۷۰۰ متر پیاده روی است در این ناحیه درهای شرقی – غربی وجود دارد و رودخانه مردق چای در آن جاری است در این دره دو چشمهٔ معدنی وجود دارد یکی از آنها در سمت جنوبی دره در زیر سنگهای آهکی که به صورت غار کوچکی در آمدهاند از زمین خارج میشود . آبدهی این چشمه زیاد بوده و بصورت نهر بزرگی بررودخانه میریزد از نقاط دیگر این ناحیه آب و گاز از زمین خارج میشود ودر برخی از نقاط توام با صداست . آب چشمه دیگر در قسمت شمالی دره از سوراخی در یک سنگ آهکی که بهطرف رود خانه جلو آمدهاست با فشار و با صدا به خارج میجهد و مقدار و فشار آب بعد از هر جهش کا هش مییا بد و از نو جهش تکرار میشود . این آب ها در ردیف آب های بیكربناته كلسیك و منیزین گازدار معتدل است. حرارت آب زلال این چشمه 25 درجه سانتیگراد و مزه اش كمی گزنده است.
.................................................................
شاید از اول نباید عاشق هم می شدیم
این درست... اما جدایی اشتباهی دیگر است
در شب تلخ جدایی عشق را نفرین مکن
این قضاوت... انتقام از بی گناهی دیگر است ./
mehdi.poormoheb@gmail.com
***
https://telegram.me/mahdipoormoheb
***
.................................